Antropoloji yazınında bir kaç isim var. Keşke herkes bilse okusa dediğim. Zamanı geçmeyen, eskimeyen ve farklı bağlamlarda bile bir açıklama getiren kuramları ile hayatı kavramamı ve kabullenmemi sağlayan isimler bunlar. Victor Turner bunlardan biri. Bu dönem yaşadıklarımızla Turner’ı aklıma düşüren ise eşiksellik ve komünitas kavramları.
Eşiksellik Turner’ın Arnold Van Gennep’ten ödünç alıp geliştirdiği bir kavram aslında. Van Gennep ergenlik/erginlik/inisiasyon/kabul törenlerinin üç aşamasından bahseder. Ayrılma, eşiksellik ve bütünleşme. Turner da bu evrelerin toplumsal yapılarla ilişkisine bakar.
Bir kültürde bir “çocuk” yaşı geldiğinde kutlamalarla “yetişkin” kabul ediliyorsa, bir kadın veya erkek bir seri törenle “evli” statüsü sahibi oluyorsa, “askerliğini yapmayana kız verilmiyorsa”, bir genç ancak üniversite eğitimi sonrasında “meslek sahibi” oluyorsa anlıyoruz ki o kültürde toplumsal statünün değişmesi bir süreçle tanımlanıyor. İşte o süreç eşiksellik olarak adlandırılıyor.
Neden önemli bu eşiksellik? Çünkü bir belirsizlik, bir askıda kalma hali. O kutlamalar sırasında çocuk artık ne çocuk ne yetişkin. O törenler sırasında erkek veya kadın ne evli ne bekar. Üniversite öğrencisi ancak yarı zamanlı “sigortasız” çalıştırılabilecek iş gücü. Askerlikte de, hamilelikte de bir şeyi terk edip bir şeye hazırlanma hali var. Yeni bir statüye, yeni bir konuma, yeni bir bene hazırlanma hali. Öyle “bekleme yapma” halinde geçirilen bir süreç.
Bu eşikselliğin önemli bir özelliği mevcut statülerin terkedilmiş olmasından kaynaklanan bir yoldaşlık halidir. Komünitas. Yani bu süreçte tek ortaklık statüsüzlüktür aslında ama, yapının dışında kalmak yeterlidir. Hamileler, nişanlılar, ergenler, askerlik yapanlar, hac yolculuğu yapanlar hatta seyahate gidenler, vb. hep mevcut statülerini terk etmiş olarak yaşarlar bu süreci.
Değişime doğru gider bu yol. Değişim kaçınılmazdır. İşte eşiksellik bu yüzden hem kaygı hem coşku barındırır. Sonra ne olacağını üç aşağı beş yukarı kestirirsin, örneklerini görmüşsündür, bir şekilde bilirsin de, değişim yolunda ne yaşayacağın özneldir. Ama tanımlıdır ya süreç, bilirsin ki bitecek bu belirsilizlik hali, idare edersin bir şekilde.
Ama ya o belirsizlik hali uzarsa ve sonra ne ve kim olacağını bilmezsen. Eşiksellik uzarsa… Sonra daha da uzarsa…. Bitmeyen bitmeyecekmiş gibi görünen bir geçiş evresinde asılı kalırsa insan…
Ne idiysek onu terk ettik. Süreç ne kadar sürecek bilmiyoruz. Öyle törenli falan bir süreç de değil bu üstelik. Ne olacağımızı ise hiç bilmiyoruz. Ama biliyoruz ki yalnız değiliz. İşte bu yüzden pandemi ile yaşadığımız belirsiz değişim yolculuğunda elimizdeki tek şey birlik ve beraberlik. Sahip çıkabilirsek…
