Yeni Petrol: Veri

Teknolojinin gelişmesi ile birlikte günlük hayatımıza yeni yeni kavramlar girmeye başladı. 18. ve 19. yüzyıllarda sanayi devrimine tanıklık edenler neler hissediyorlarsa bugün biz de benzer duyguları yaşıyoruz: heyecan, merak, kaygı, korku. Teknolojinin bize sunduğu yeni ürünlerden biri de veri. Geleceğin en çok alınıp satılacak ürünlerinden biri veri. O yüzden de geleceğin petrolü ve çok değerli. Geçtiğimiz günlerde Cambridge Analytica’nın Facebook kullanıcılarının verilerini Amerika Birleşik Devletleri seçimlerini etkilemek için yasa dışı şekilde kullanması da verinin önemini herkes için gözler önüne serdi.

Siz bir verisiniz. Hepimiz birer veriyiz. Bugün masanızdaki bilgisayarınız, cebinizdeki telefonunuz, kolunuzdaki akıllı saatiniz, kullandığınız akıllı araba sizin kullanım alışkanlıklarınıza göre bir veri üretiyor. Yarın giyeceğimiz akıllı kıyafetler, akıllı evlerimiz de veri üretecek. Amazon siz daha farkına varmadan tuvalet kağıdınızın bittiğini bilip size yenisini gönderecek. Yani facebook hesaplarınızı silmeniz pek de bir çözüm getirmeyecek. Akıllı herhangi bir alet kullandığınız müddetçe siz bir ‘veri’siniz. Hepimiz birer veriyiz.

Veri deyiminin elbette pek çok anlamı var ama geleceğin petrolü olarak adlandırdığımız veri ile kastedilen aslında makineler tarafından meydana getirilen veri (‘machine generated data’’). Yani insan müdahelesi olmadan, uygulamalar, servisler, makineler, bilgisayar gibi araçlarla otomatik olarak yaratılan veriler. Bunlar da kişisel olmayan ya da makinelerce anonim hala getirilmiş kişisel veriler.

Verinin pek çok çeşidi var. Kişisel veri bunlardan biri ve mevcut kişisel verilen korunmasına ilişkin mevzuatlarla hali hazırda korunmakta. Bugün kısaca değinmek istediğim ise kişisel olmayan ve makineler tarafından yaratılmış veri. Çok basit bir örnek, arabanızı kullanırken bir veri üretiyorsunuz. Yani aslında siz arabanızı kullanıyorsunuz. Arabanız sizin kullanım alışkanlıklarınız sonucu bir veri üretiyor. Bu verinin kime ait olduğu bugün dünya üzerinde herhangi bir mevzuatta belirlenmiş değil. Araba üreticisi mi, arabanın navigasyon cihazının üreticisi mi, yoksa veriyi oluşturan yazılımın yaratıcısı mı, arabanın sahibi mi yoksa arabayı kullanan kişi mi? Geleceğin petrolü sahipsiz. Şimdilik. Tabii bu çok akademik bir tartışma ama etkisi gelecekte hepimizin günlük hayatını etkileyecek. Yapay zeka sebebiyle işsiz kalırken veri ile gelir sahibi olacağız belki de.

Sizin akıllı makineleri kullanırken ortaya çıkan veri tek başına bir bilgi vermiyor belki ama aynı arabayı kullanan herkesin verisi bir araya gelip analiz edildiğinde muazzam bir bilgi çıkıyor ortaya. Bunu şirketler kâh daha iyi hizmet vermek için kullanacak, kâh başka şirketlere satacak.

Şimdilik pek yazılmayan ama benim tartışmaktan çok keyif aldığım bir diğer hak sahibi talibi ise makinenin kendisi, yani araba ya da yapay zekası. Yapay zekaya tüzel kişilik verilip verilmeyeceği epeydir tartışılan bir konu aslında. Avrupa Komisyonu’nda resmi olarak 2015’te başladı robot hukukuna ilişkin tartışmalar. Öyle düşündüğünüz kadar bilim kurgu da değil artık bu konular. Resmi organlarda ve akademik ortamlarda epeydir tartışılıyor. Pek çok hukuk fakültesi master programlarına robot hukuku dersini çoktan aldı bile. Şirketler yapay bir varlık olarak nasıl tüzel kişiliğe sahiplerse yapay zeka da bilinci olmasa da tüzel kişilik sahibi olabilir. Peki bir arabanın malvarlığı ne olabilir sizce? Bildiniz: Veri.

Avrupa Komisyonu 10 Ocak 2017’de Avrupa veri ekonomisi yaratılması hakkında bir tebliğ yayınladı ve bu tebliğ ile ilk defa yasal bir organ data sahipliği sorununu resmi olarak ortaya koydu. Tebliğ, veri üreticisinin yasal hak sahibi olmasını öneriyor. Veri üreticisi ile de aracın, örneğimizde arabanın, sahibi veya uzun dönemli kullacısını kastediyor.

Hukukçular bir süredir verinin sahibinin kim olması gerektiğini tartışıyor. Hatta sahiplik teriminin artık geçersiz olacağını ve veriye erişim hakkından bahsetmemiz gerektiğini yazıyorlar. Kimisi cevabı telif hukukunda arıyor, kimisi mevcut düzenlemelerle işi çözebileceğimizi söylüyor. Ama hepsi keskin bir yanıt vermekten kaçınıyor. Geleceğin hukukunu şekillendirmeden önce herkes enine boyuna tartışmak istiyor.

Konuyu bilenler için yeni bir bilgi yok ama bilmeyenler için dünyanın nerelere gittiğine sadece bir örnek veri. Bunun daha endüstri 4.0’ı var, büyük verisi (‘big data’), verilen nasıl haczedileceği var, verilen miras kalması var. Onlar da başka yazılara kalsın, şimdilik böyle basit bir giriş yapalım veri dünyasına…

CEVAP VER

Please enter your comment!
Please enter your name here

Must Read